فصل دوم -  وزن در موسیقی (قسمت دوم)
imageدیرند یا کشش زمانی نت ها

سه لا چنگ

اين نت داراي سه چنگك و نسبت زمانيِ آن به گرد1/32 است. در شكل روبرو نحوة گروهي نوشتن سه‌لاچنگها به يكديگر، و نيز به دولاچنگ و چنگ نمايش داده شده است.
 

imageنقطه و خط اتحاد

نقطه: هرگاه سمت راست نتي “نقطه“ قرار گيرد، نصف بر ديرند آن نت مي‌افزايد، يعني كشش آن 1.5 برابر مي‌شود. براي مثال مانند شكل زير ديرند سياهِ نقطه‌دار به اندازة يك سياه و يك چنگ است. 
 


دو نقطه: هرگاه سمت راست نتي “دو نقطه“ قرار گيرد، نقطة اول نصف، و نقطة دوم يك‌چهارم بر ديرند آن نت مي‌افزايد. به‌عبارت ديگر “ دو نقطه” در مجموع به اندازة سه‌چهارم ديرندِ نت اصلي را افزايش مي‌دهد. در شكل زير مشاهده مي‌كنيد كه ديرند نت سفيدي كه در سمت راست آن دو نقطه قرار دارد به اندازة مجموع ديرند يك سياه ( نصفِ سفيد) و يك چنگ (يك‌چهارمِ سفيد) به طول مي‌انجامد.

 

imageمیزان

 نشانة ميزان: نشانة ميزان تشكيل شده از دو عدد كه زير هم نوشته شده و در ابتداي حامل، پس از كليد قرار مي‌گيرد و به‌وسيلة آن مشخصات ميزان ( تعداد ضرب‌هاي ميزان و ديرند هر ضرب) معين مي‌گردد، مانند 2/4. نحوة استفاده از نشانة ميزان را پس از آشنايي با انواع ميزان فرا خواهيم‌گرفت.

 انواع ميزان: در موسيقي به‌طور كلي سه نوع ميزان وجود دارد: ميزان‌هاي ساده، ميزان‌هاي تركيبي،و ميزان‌هاي لنگ. در ميزان‌هاي ساده ديرند هر ضرب يكي از شكلهاي سادة نت‌ها، مانند سياه، چنگ، سفيد، يا ... است. اما در ميزان‌هاي تركيبي ديرند هر ضرب يك نتِ نقطه‌دار است. اين تفاوت در ديرند هر ضربِ ميزان‌هاي ساده و تركيبي داراي چنان خاصيتي است كه از نظر وزن كيفيت اين دو نوع ميزان را متفاوت مي‌سازد. اكنون به بررسي هر يك از اين دو گونه ميزان مي‌پردازيم و در مورد ميزان‌هاي لنگ نيز بعداً توضيح داده مي‌شود.

imageمیزانهای ساده

در ميزان‌هاي ساده ديرند هر ضرب يكي از شكلهاي سادة نت‌هاست ( بدون استفاده از نقطه). به همين علت نيز در ميزان‌هاي ساده هر ضرب را مي‌توان به‌طور طبيعي به 2، يا 4، يا 8، ( توانهاي عدد 2) قسمت مساوي تقسيم نمود. براي مثال اگر هر ضرب را يك سياه فرض كنيم، مي‌توان يك سياه را به 2 چنگ، يا 4 دولاچنگ، يا 8 سه‌لاچنگ، و ... تقسيمِ “مساوي” نمود . در ميزان‌هاي ساده براي نوشتن نشانة ميزان به روش زير عمل مي‌كنيم:

 1) : تعداد ضرب‌ها را در بالا مي‌نويسيم. پس عدد بالائي مي‌تواند 2 ،3، و يا 4 باشد زيرا ميزان‌هاي ساده مي‌توانند از نظر تعداد ضرب‌ها 2 ضربي ، 3 ضربي ، يا 4 ضربي باشند.

 2) : براي عدد پاييني عددي را انتخاب مي‌كنيم كه نشان‌دهندة ديرند ضرب مورد نظر نسبت به گرد است، مثلاً اگر ديرند هر ضرب يك سياه باشد عدد 4 را ( كه نشان‌دهندة گِرد يعني سياه است) در پايين قرار مي‌دهيم. به اين ترتيب اگر بخواهيم ميزاني ساده و سه‌ضربي را كه هر ضرب آن يك نت سياه است نمايش دهيم مانند شكل زير از نشانة ميزانِ 3/4در ابتداي حامل استفاده مي‌كنيم و آن را مي‌خوانيم “سه چهار” . نشانة ميزان تنها در آغاز قطعه قرار مي‌گيرد و در سطرهاي بعدي نيازي به تكرار آن نيست:

 

در جدول زير متداول‌ترين ميزان‌هاي ساده بر حسب ديرند و تعداد هر ضرب طبقه‌بندي شده‌است ( گاهي ميزانِ4/4 را با نشانة نشان مي‌دهند كه اول عبارت “ Common Time” به معني “ميزانِ عمومي” است، زيرا اين ميزان در موسيقي غرب بسيار مورد استفاده قرار مي‌گيرد. ميزان 2/2 را نيز گاهي به صورتِ نشان مي‌دهندكه ابتداي كلمة “ Cut Time” است):

 

دو ضربی

 سه ضربی چهار ضربی  
2/2 3/2 4/2 هر ضرب یک سفید
2/4 3/4 4/4 هر ضرب یک سیاه
2/8 3/8 4/8 هر ضرب یک چنگ

imageمیزانهای ترکیبی

 در ميزان‌هاي تركيبي ديرندِ هر ضرب يك نتِ نقطه‌دار است، به همين دليل نيز هر ضرب را در اين‌گونه ميزان‌ها به‌طور طبيعي مي‌توان به 3، يا 6، يا 12، يا ... قسمتِ “مساوي” تقسيم نمود. براي مثال اگر هر ضرب يك سياه نقطه‌دار باشد مي‌توان آن را به‌صورت 3 چنگ، يا 6 دولاچنگ، يا 12 سه‌لاچنگ اجرا نمود. يافتن مشخصات ميزان مورد نظر از روي نشانة ميزان در انواع تركيبي و ساده كمي متفاوت است. در ميزان‌هاي تركيبي عدد بالايي را بايد تقسيم بر 3 نماييم تا تعداد ضرب‌ها به‌دست آيد. براي نمونه هرگاه عدد بالايي 6 باشد يعني ميزان مورد نظر 2 ضربي است؛ و اگر 9 باشد نشان‌دهندة ميزان 3 ضربي است، و به همين ترتيب... . به عبارت ديگر اگر بخواهيم يك ميزان تركيبيِ 4 ضربي را نمايش دهيم بايد براي عدد بالايي 12 را انتخاب كنيم. مي‌دانيم كه در ميزان‌هاي ساده عدد پاييني نمايشگر ديرندِ يك نت نسبت به گرد است، براي مثال عدد 8 نشان‌دهندة نت چنگ است اما در ميزان‌هاي تركيبي براي يافتن ديرند هر ضرب بايد اين نت را سه‌برابر كنيم، يعني هر ضرب برابر است با سه چنگ يا يك سياهِ نقطه‌دار. اكنون براي نمونه مي‌خواهيم ميزان 9/16 را تعريف نماييم. عدد بالايي 9 است پس تعداد ضرب‌ها از رابطة زير به‌دست مي‌آيد: . بنابراين ميزان مورد نظر سه‌ضربي است. اما عدد پاييني نشان‌دهندة دولاچنگ است ( هر دولاچنگ گرد است)، پس هر ضرب برابر است با سه دولاچنگ كه اگر بخواهيم آن را با يك نت بيان نماييم چنگِ نقطه‌دار به‌دست مي‌آيد. اكنون مي‌توانيم ميزان فوق را به اين ترتيب تعريف كنيم: 9/16ميزاني است تركيبي و 3 ضربي، كه هر ضرب آن معادل يك چنگ نقطه‌دار است.
 

دو ضربی سه ضربی چهار ضربی  
6/4 9/4 12/4 هر ضرب یک سفید نقطه دار
6/8 9/8 12/8 هر ضرب یک سیاه نقطه دار
6/16 9/16 12/16 هر ضرب یک چنگ نقطه دار


imageکاربرد دیگر " خط اتحاد "

يكي ديگر از كاربردهاي خط اتحاد به‌عنوان ابزار افزايش ديرند هنگامي است كه محدوديت زماني ميزان‌ها مانعي براي استفاده از نتي با ديرند دلخواه باشد. براي نمونه فرض كنيد آهنگساز بخواهد در قطعه‌اي به وزن 2/4  نتي به اندازة گرد اجرا شود. در اين صورت به كمك “خط اتحاد” به‌راحتي مي‌توان اين مشكل را مانند ميزان‌هاي اول و دوم شكلِ روبرو حل نمود. همچنين در اين شكل به ميزان سوم توجه كنيد كه چگونه ديرند نت سي كه در آغاز ضرب دوم واقع شده به‌وسيلة خط اتحاد تا ميزان بعدي ادامه يافته و در مجموع مانند يك سياهِ نقطه‌دار اجرا مي‌گردد.

imageسنکوپ

هرگونه تغيير، جابجايي، و يا انحراف موقتي از مشخصات اصلي ميزان معين يا ضربِ غالبِ را سنكوپ (وقفه) گويند. سنكوپ از راههاي مختلف ممكن است ايجاد شود كه درا ين جا به برخي از آنها اشاره مي‌شود. اگر در طول قطعه در مشخصات ميزان دگرگونيِ موقتي به‌وجود آيد، براي مثال قطعه براي لحظاتي از دو ضربي به سه ضربي تبديل شود (نمونة الف درشكل زير)، و يا واحد ضرب موقتاً تغيير نمايد، براي مثال قطعه‌اي در ميزان 3/4 به‌طور گذرا مانند ميزان3/2 ادامه يابد، مي‌گوييم قطعه داراي سنكوپ مي‌باشد (نمونة ب):
 

 سنكوپي را كه در نمونة ب از شكل فوق روي داده هِميولا (hemiola) گويند. اگر در يك يا دو ميزان از قطعه‌اي تأكيدات از دوتايي به سه‌تايي تبديل شوند به سنكوپِ ايجاد شده “هميولا” گفته مي‌شود. به عبارت ديگر اگر دو نت هم‌ديرند به سه نت هم‌ديرند تبديل شوند به‌طوري كه مجموع ديرند گروه دوتايي و سه‌تايي برابر باشد هميولا به وجود مي‌آيد. همان‌طور كه گفته شد سنكوپي كه در نمونة ب از شكل فوق مشاهده مي‌شود هميولا نام دارد.

 

فصل ادامه دارد......